Etiket: sanatvepsikanaliz

İmza: “Soğuk Dünyada Tek Başına”

Neden ürküyoruz yalnızlıktan bu kadar? Ürktüğümüz şey bir ötekinin olmayışı mı yoksa ötekinin yokluğunda karşılaşacağımız kendimiz mi?
Hasan Ali Toptaş’ın dediği gibi insana en yakın yalnızlık mıdır insan? Yoksa Hopper’ın imgelediği gibi -dışarıdan içeriye- bakılan biraz soğuk, biraz sıcak bir temas mıdır yalnızlık?
Yalnızlık deyince Amerikalı ressam Edward Hopper’ın resimlerine değinmeden hatta onu şöyle bir anlamadan geçmek olmaz sanki. Adeta donmuş bir zamanı resmetmiş gibi. Sanki resimlerdeki o figürler yalnız olsalar bile düşünemiyor, donup kalmış, öylece oraya yerleştirilmişler; bir öyküleri, bir geçmişleri yok gibi. Belki bir yalnızın içinde bulunduğu durum da böyle.
Resimler izleyene “ ne olmuş bu insanlara ? ” diye merakla baktırıyor. Cevabını asla bulamayacağımız bir boşlukla karşılaştırıyor bizi Hopper. Cevabı düşlemlerimizde aramaktan başka çare yokmuşçasına kendimizle baş başa bırakıyor bizi usta ressam. Sanırım yalnızlık böyle bir şey.

Yalnızlıktan kendi başınalığa

“Ben sensizliği yalnızlık sanmıştım her keresinde” der, Hasan Ali Toptaş sonra devam eder, parantez içinde; “yalnızlık bende bensizlikti oysa; bende bir çok ben” .
Sanki daha iyi özetleyemezdi; Hasan Ali Toptaş, bilinç-bilinçdışı arasında bir konuşmada gibi. Onu, yalnızlık hissine götüren şeyi önce bir kişinin yokluğu gibi anlamlandırıyor ardından asıl hissettiğinin, içindeki yokluk olduğunu fark etmiş iç sesiyle söylüyor; yalnızlığın, bir ötekinin fiziksel bir yokluğu olmadığını. Yalnızlığımızın derinliğini hatırlatıyor bize. Yani içerideki yokluğu.
Nedir bu içerideki ‘yok olan’ şey?
Her insan yavrusunun anne rahmine düştüğü andan itibaren, o düşüşü tutacak bir ötekine ihtiyacı elzemdir. Bu olmazsa olmaz durum, bebeğin yaşamda kalabilmesi için temel fiziksel ihtiyaçlardan öte ruhsal bir parçaya denk düşer ki; bu, onu ruhsal anlamda hayata bağlayan en önemli aracıdır. Bu aracı; anne ya da bakım veren kişi, bebeği “kendi başına olma” haline geçirebilecek tek şeydir. Annenin bebeğiyle kurduğu ilişkinin ‘yeterince iyi’ olduğu durumda (bir bakım veren olarak, “yeterince iyi anne” olabildiğinde) bebeğin ruhsal dünyasında iyi bir tezahürü kalacaktır.“Yeterince iyi anne”; bebeğin ihtiyaçlarına uyum gösteren kişidir. Bebek, bu annenin varlığıyla onun iyi taraflarını içe atarak kendini dış dünyanın tehlikelerine karşı korumaya alır. Bu sayede; anneden ayrıştığı dönemlerde, içe atılan anneyle temas kurarak; sıkıştığında, korktuğunda, yalnız kaldığında kendini yatıştırmış olur. Annenin sunduğu güvenilir ortam sayesinde anne simgesini oluşturabilmiş olan bebek, ‘kendi başına’ olabilmeyi becerebilir hale gelerek, düşlemleme kapasitesine de erişebilir. Ve düşlemlemek demek yaratabilmek demektir.
Hasan Ali Toptaş’ın “yalnızlık bende bensizlikti” dediği tüm bu yukarıda bahsedilenlerin olmadığı bir şey olsa gerek. Yalnızlık; bir annenin içe atılamamasıyla benliğin oluşamadığı durum. Ben’sizlik. Ancak bu bizi başka bir meseleye götürür. Çünkü benliğin yokluğu, depresyondur. Artık yalnızlıktan bahsedemeyiz. Ve zaten yalnızlık bireyin tüm yaşamı boyunca ruhsal olgunluk düzeyi ne olursa olsun hissedeceği bir duygudur. İçeride iyi bir anne olsun ya da olmasın. Ama içeride bir iyi anne yoksa ve dış dünyada onu kapsayacak herhangi bir sistemin içerisinde de değilse bu boşlukta dayanmak olanaksızlaşır. Bu artık ne yalnızlık, ne depresyon, bu bir ölüm olur.
Yalnızlıktan ürküyoruz çünkü; en ağır haliyle bize ölümü çağrıştırıyor. Biz ölümü inkar ederek yaşarız ama yalnızlık; bizi bu inkar mekanizmamızın da boşunalığına götürür. Yalnızlık; bizi, annemizin biraz içeride kendiyle ilgilenirken tek başımıza kalıp öleceğimizin kaygısına kapıldığımız çaresiz bir anımıza götürür. Bebek, annenin yokluğunda ara ara küçük ölüm krizlerinin eşiğinden dönerek büyür, olgunlaşır. İşte yalnızlığımız bizi, o annesiz kaldığımız kısa anların telaşına götürür ki, biz yetişkinlikte “kendi başına olma kapasitesi” ni aslında o anlar sayesinde edinebilmiş oluruz. Peki ara ara hissettiğimiz yalnızlık hissimizden öte bizi nefessiz bırakacak kadar korkunç bir hale nasıl gelir bu yalnızlık? İşte o küçük, kısa anlar artığında, anne uzun saatler olmadığında ya da anne gidip gelmediğinde ya da orda olsa bilse ruhsal olarak orda olmadığında /olamadığında.
Kendi başına olmak kimsesiz olmak demek değildir. Hopper, Jo’su (eşi) varken “kendi başına olma kapasitesi”ni kullanabilmiştir. Çünkü bu zaten bir öteki olmadan mümkün olan bir şey değildir. Ancak yine burada sadece fiziksel bir şey değil ruhsal aygıtta da yerleşmiş bir ötekinden bahsediyor Winnicott. Ötekinin yanındaki yalnızlıktan, Hopper’ın yalnızlığından.

Edward Hopper’ın Yalnızlığı

Hollanda kökenli, orta sınıf bir ailenin ikinci çocuğu olan Hopper, Newyork’ta bir kasabada geçiriyor çocukluğunu. Babası bir edebiyat tutkunu, annesi ise bir sanat meraklısı. Dolayısıyla Edward’ın yeteneğini keşfetmeleri çok zor olmamış olsa gerek onlar için. Ya da Hopper onlara ulaşmak için bir yol seçmiştir belki.
Oldukça içe kapanık bir çocuk olan Hopper, liseden mezun olduğu yıllarda, kendini kepiyle, cüppesiyle elinde diplomasını tutarak, üzerinde “FAME” yazan uzaklarda bir dağa yürürken resmetmiş ve bu resmin altına “soğuk dünyada tek başına” notunu düşmesi onun yalnızlıkla ilgili meselesinin daha geçmişe dayandığını gösteriyor. Ergenlikle birlikte alevlenen bir çok duygunun, dürtünün simgesi gibi coşan yalnızlığı… Şu kısacık kesitten anladığımız, onun ulaşmak istediği, salt bir şöhret olmamalı. Onu şöhret düşkünü biri olarak nitelendirmek büyük haksızlık olur. Hopper, eğer duygularıyla ilgili biraz daha cesaretli olabilseydi belki o dağa “Fame” yerine “I am alone” yazardı. İnsanın şöhrete ulaşma arzusu yalnızlığından değilse nereden geliyor?
Hopper’ın resimleriyle ilgili 1930’ların, 40’ların Amerika’sını resmettiği yer alır sıkça kaynaklarda. Hiç kuşkusuz etkisiz değildir de. Ancak şöyle diyor Hopper : “Zamanın Amerika’sını değil kendimi resmettim.” Bu söylediğiyle de Amerika’nın içinde bulunduğu dönemin esintisini de duyarak ‘iç ve dış’ dünyanın ressamıyım diyor adeta. Kendi yalnızlığına seyahat etmekten korkmadan, düşleme izin veren Hopper’ın aslında bize söylediği belki en kıymetli şey; yalnızlığın, üretkenliğe katkısını yine yalnızlıkla yüceltebileceğimizi söyler gibi duyuyorum onu.
Hopper’ın resimleri tek başınalığı öyle güzel anlatıyor ki; bizi hakikaten o resimlerdeki figürleri rahatsız etmeden uzaktan izler bir pozisyonda bırakıyor. Az ötede ilişmeden. Belki her birimizi birer röntgenci de yapıyor. Bu sanki bir bebeğin annesini (ötekini) fark etmeye başladığı artık annesiz de belli bir süre durmayı beceren, yalnızlıkla baş etme yolu olarak anneyi sessizce uzaktan izleyen ya da hala “orada mı?” diye biraz kaygıyla kolaçan eden bir bebeğin röntgenciliği gibi. Ne çok yakın ne çok uzak. İçeride ve dışarıda. Tam olması gerektiği gibi. Hopper resimlerinde böyle bir hissiyat verir; içerileri resmeder, evlerin içini, dükkan içini, bir trenin içini, bir sinemanın ama bu kadar içerideyken dışarıda olmayı da becerir. Ve bize sanki; ‘içeride olmak -dışarıda olmak’ bu ikisini ahenkli bir biçimde, hayat deneyimimizde karşılayabilmek ancak ruhsal bir olgunluğun ürünü olduğunu söyler gibi.
Edward Hopper resimlerinde model olarak eşini kullanmıştır. Çatışmalı da bir ilişkisi olan eşiyle sanki bir şekilde yalnızlık oyunu oynuyorlar gibi. Böylelikle birbirlerine duyurmak istediklerinin en ideal yolu bulunmuş gibi. Ve bu yolla Hopper, sanat meraklısı annesine de duyurmaya çalıştığı bir şeyler olabilir. ‘Anneyi gözetleyen bebek’ olarak kalan tarafıyla temasa geçerek, geçmişle de özlemini gideriyordur belki. Hopper ve eşi Jo kendi yalnızlıklarında boğulmadan, yalnızlığın ‘düşlemleme kapasitesine’ olanak tanıyan yanlarına kendilerini bırakarak, bir çift olarak “kendi başına olma kapasitelerini” de işleyebilmişler gibi duruyor. En azından bu kadar bilgiyle benim onlarla ilgili düşlediklerim bunlar, gerçeği hiçbir zaman bilemeyeceğimizin kabulüyle. Düşlemleyen yanıma yaslanarak, Hopper’ın affına sığınarak.

Gülşah Pınaroğlu

Kaynakça
Krausse, A.-C. (2005). Rönesanstan Günümüze Resim Sanatının Öyküsü. Litaratür yayıncılık.
Thackara, T. Edward Hopper’ı Anlamak. (A.İ. Kaynar, Çev.) https://oggito.com/icerikler/edward-hopperi-anlamak/63901
Toptaş, H.A. (2018). Yalnızlıklar, (s. 59). İstanbul: Everest Yayınları
Tükel, R. (2011). Bebek ve Anne Arasındaki Mekanda Öznenin Yaratılması: Winnicott’un Çalışmalarına Bir Bakış. Psikanaliz yazıları, 23. İstanbul: Bağlam Yayınları
Winnicott, D.W. (2001). Kendi Başına Olma Kapasitesi. (R.Tükel , Çev.). Psikanaliz Yazılar, 3. (Özgün eser 1958 tarihlidir).

Görsel erişim
https://www.wikiart.org/en/edward-hopper

yazının yayınlandığı yer:

https://mozartcultures.com/imza-soguk-dunyada-tek-basina/